De Nederlandse overheid heeft afgelopen jaren veel maatregelen genomen om de gezondheid van alle Nederlanders te verbeteren. Het RIVM onderzocht wat de gezondheidseffecten van deze maatregelen waren. De positieve gezondheidseffecten waren waarschijnlijk groter geweest als er meer verschillende soorten maatregelen waren uitgevoerd, van voorlichting tot wet- en regelgeving en als verschillende sectoren, binnen en buiten de gezondheidszorg, gezondheidsproblemen gezamenlijk hadden aanpakt. Een andere belangrijke conclusie is dat preventie een zaak is van de lange adem. Dit geldt zeker ook voor gemeentelijk preventiebeleid.
Meer dan 100 maatregelen en initiatieven op een rij
Het RIVM heeft een overzicht gemaakt van meer dan 100 wettelijke maatregelen en landelijke initiatieven gericht op gezondheid. Het gaat om maatregelen en initiatieven in de periode 2006 t/m 2018. De zes speerpunten waar de Nederlandse overheid zich met name op heeft gericht zijn:
- roken
- (overmatig) alcoholgebruik
- overgewicht
- diabetes
- depressie
- bewegen
De onderzoekers hebben alle maatregelen en initiatieven per speerpunt ingedeeld in de interventieladder, zoals hier voor roken:
Door de afbeeldingen van de interventieladders is in één oogopslag te zien hoeveel landelijke initiatieven er zijn geweest per speerpunt en of er ook wettelijk maatregelen zijn getroffen. Op de interventieladder zijn de initiatieven gerangschikt naar de mate waarin ze ingrijpen op de keuzevrijheid van de burger. De interventieladder laat zien hoe sterk beleid stuurt. Het aantal landelijke initiatieven op het gebied van met name depressie is aanzienlijk lager dan bij bijvoorbeeld roken.
Wat heeft het meeste effect gehad?
Vooral de wettelijke maatregelen, zoals rookverboden en accijnzen, hebben ervoor gezorgd dat er in 2018 minder mensen rookten en overmatig alcohol dronken dan in 2006. De twee initiatieven Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG) en Sport en Bewegen in de Buurt hebben vermoedelijk de groei van het aantal mensen met overgewicht afgeremd. Het is minder duidelijk of het aantal mensen met diabetes en depressie door de initiatieven is afgenomen.
Preventie is een zaak van lange adem
De onderzoeksresultaten zijn besproken met 17 professionals op het gebied van de zes speerpunten. Bij alle discussiesessies kwam naar voren dat preventie een zaak is van de lange adem. Continuïteit in de initiatieven is nodig om tot gedragsverandering te komen. In gemeenten met gunstige prevalentiecijfers (voor roken, alcohol, overgewicht en/of bewegen) worden langlopende initiatieven doorontwikkeld en er is in deze gemeenten aandacht voor borging. Dit is belangrijk voor een structurele inbedding, met een blijvend bereik en effect op de gezondheid van de inwoners.
Ook voor het meten van een effect op de speerpunten is een lange adem nodig. Het is aannemelijk dat er voor leefstijlfactoren sneller effecten van initiatieven zichtbaar zijn dan voor chronische ziekten, zoals diabetes en depressie. Van veel initiatieven is echter niet bekend wat de effecten zijn op de langere termijn, bijvoorbeeld na vijf of tien jaar. Onderzoek naar het effect van de initiatieven is schaars en kijkt vaak niet verder dan één jaar. Dit pleit niet alleen voor meer maar ook voor langlopende studies naar het effect van initiatieven.
Meer lezen
Preventief gezondheidsbeleid tussen 2006 en 2018 in beeld
Effecten en lessen van preventief gezondheidsbeleid 2006-2018